Και είναι τόσα
πολλά αυτά που μπορείς να γράψεις. Αλλιώς το σκέφτεσαι, αλλιώς το
προγραμματίζεις και αλλιώς σου βγαίνει. Έτσι είναι και η ζωή στη Κούβα εξάλλου.
Όχι δεν πρόκειται
για μια απλή επιβίωση. Είναι μια βουτιά στην έννοια της ζωής. Οι habaneros τραγουδάνε,
χορεύουν, διασκεδάζουν. Ζουν τη ζωή όπως της αξίζει. Γελάνε με τη δυτική άποψη
της «φτώχειας». Και ίσως κλαίνε με την στασιμότητα μιας επανάστασης που τους
ανήκει. Αφήνουν τα σπίτια τους ανοικτά. Αυτό που έχουν μπορείς μόνο να το μάθεις,
όχι να το κλέψεις.
.jpg)
Στη δική μου
περίπτωση είχε και αυτό το «επιστημονικό». Ένα εξαιρετικό συνέδριο πολιτικής
επιστήμης. Με συνέδρους από όλο τον κόσμο. Αλλά με τους Κουβανούς ακαδημαϊκούς
και φοιτητές να μας θυμίζουν αυτό που η Δύση ξέχασε. Χωρίς ευκολίες και
προσβάσεις, χωρίς διαδίκτυα και «Jstor» οι Κουβανοί μελετούν όπως παλιά. Διεισδυτικά και σε βάθος. Χωρίς
πασαλείμματα και κατατμήσεις μιας επιστήμης που θέλει να σπάσει σε quark. Η δική τους
προσέγγιση είναι πιο ουσιαστική. Μελετούν χωρίς να επικρίνουν. Στοχάζονται
χωρίς βιασύνη, εκφράζονται χωρίς σκοπιμότητες.
Γίναμε μια μεγάλη
παρέα πολύ γρήγορα οι σύνεδροι. Πολλοί αμερικάνοι. Από τύψεις για μια ιστορία
που ξέρουν. Από ερευνητική περιέργεια και μια κουλτούρα ταξιδιάρικη. Ο Jonathan εκ Νεμπράσκας είπε
«έχει πλάκα πως σε κοιτάει ο μισός
πλανήτης μόλις τους πεις ότι είσαι αμερικάνος». Κάτι θα ξέρουν.
Ο Τσαρλς μας κάλεσε
στο συνέδριο. Ένας περήφανος συνεπής Μαρξιστής. Αμερικάνος, Ιρλανδικής
καταγωγής που πλέον ζει μόνιμα στην Αβάνα. Εγκατέλειψε σταδιακά την Αμερική που
φρόντισε να τον περιορίζει για τα ακατάληπτα ιδεολογικά του εγκλήματα
(απολύσεις από πανεπιστήμια λόγω μαρξιστικών ιδεών). Την δεύτερη μου μέρα στην
Αβάνα μου έδωσε ένα απόκομμα της εφημερίδας «Granma». «Αυτό
είναι για σένα μου είπε». Μονόστηλη αναφορά στον εορτασμό του Πολυτεχνείο.
Δεν θέλει παραπάνω από μια στιγμή για να λιώσουν τα σύνορα.
Από το σπίτι του Τσαρλς
στην Αβάνα φαίνεται όλη η πόλη. Μια βιβλιοθήκη γεμάτη μέλλον. Μια αφίσα του
Τσάβες. Μια συνεπής καθημερινή εργασία. Η διαλεκτική μετάφραση του θεωρητικού
επαναστάτη σε αφοσιωμένο στρατιώτη της επανάστασης με βασικό του στόχο την
εξάπλωση της ανατρεπτικής γνώσης. Όταν ο Τσαρλς γράφει κοιτάει το αρχιπέλαγος.
Γι’ αυτόν το Μαϊάμι δεν είναι μόνο 90 μίλια.
Η Άννυ απ’ την
Ινδία. Και από το 1987 απ’ την Αμερική. Μια γυναίκα που έχει γυρίσει όλο τον
κόσμο. Μια γυναίκα που κρύβει πίσω από χαμόγελό της την ταξική προέλευση στη
χώρα της, την κάστα της, την πατριαρχεία αυτού του κόσμου, τον ρατσισμό του «επειδή είμαι καφέ». Όλα αυτά φροντίζει
να μην τα καταλαβαίνεις. Μιλάει για τον σύζυγό της με ευλάβεια. Για τα παιδιά
της με αγάπη. «The mother of mothers». Και όλη αυτή την υπερβατικότητά της την μεταφέρει και στην ακαδημία.
Μας μίλησε για την Αίγυπτο και την αραβική άνοιξη. Για την Ταχρίρ και τους
τυράννους του κόσμου.
Ο Τόνυ μελετάει την
ιστορία της επανάστασης του Κάστρο. «Το
να παρουσιάζεις μια τέτοια δουλειά στην Κούβα, είναι σαν ο Νιλ Άμστρονγκ να
δίνει διάλεξη στο φεγγάρι». Με πατέρα Πορτορικάνο, μεγαλωμένος στο
κυριολεκτικά και μεταφορικά «απέναντι» κομμάτι της Φλόριντα – την μήτρα της
αντεπανάστασης. Φέρει πραγματική αφοσίωση για τα κινήματα της Λατινικής
Αμερικής. Μελετάει σε βάθος την επανάσταση. Ονειρεύεται την Σιέρρα Μαέστρα.
Εξιστορεί τα γεγονότα σα δικά του. Θέλει να είναι Κουβανός.
Η Ισα από τη
Βραζιλία. «Είμαι λέει μια Βραζιλιάνα που
δεν ξέρει ποδόσφαιρο και δεν χορεύει σάμπα». Α και είμαι Τροτσκίστρια. Μας
μίλησε για την ενσωμάτωση του Τρότσκι στα επαναστατικά κινήματα της λατινικής
αμερικής. Επέμενε στις αυταπάτες του Λούλα. Μια ακόμα σοσιαλδημοκρατική
προδοσία για εκείνη. «Είναι λες και μας τιμωρούμε που τους πιστεύουμε. Ενώ
ξέρουμε ότι θα μας κοροϊδέψουν γιατί είναι ψευτο-επαναστάτες εμείς εκεί».
.jpg)
Ο Ματ έχει τη δική
του πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Σήμερα υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου
Πενσυλβάνια. «Για 3 χρόνια ήμουν στον
στρατό. Ανεφοδιασμός από αέρος. Με βάση τη Φρανκφούρτη πετάγαμε για όλες τις
χώρες των τρομοκρατών. Ιράκ – Αφγανιστάν και αφήναμε τα δέματά μας. Πρώτες
βοήθειες, όπλα, εκρηκτικά». Σήμερα, μελετάει πως η μιλιταριστική οργάνωση
των κρατών σημαίνει και αύξηση των πιθανοτήτων για την εμπλοκή τους σε πόλεμο.
Αυτό για να μην ξεχνάμε τι θα πει case
study.
Ο Τζάστιν ζει στο
Τέξας. Είναι καθηγητής μέσης εκπαίδευσης. Μελετάει την κομμουνιστική Κίνα του Μάο,
ενώ παράλληλα διδάσκει τον έφηβο μέσο Αμερικάνο της επαρχίας. «Σήμερα μπορείς να ντρέπεσαι για τη Κίνα.
Και για την Αμερική. Γι’ αυτό και ήρθα εξάλλου εδώ. Οι λαοί που αξιωνούν να
γράφουν οι ίδιοι την ιστορία τους είναι άξιοι».
Είναι αμείλικτα τα
στερεότυπα του δυτικού κόσμου αλλά η Αβάνα έχει φίλτρα και μπορεί και να σε
κάνει να τα εγκαταλείψεις. Για μας είναι ένα υπέροχο παράδειγμα σχετικότητας.
Αν την επισκεφτείς ως ο «εξελιγμένος» δυτικός άνθρωπος που έχει μάθει να
αυτό-προσδιορίζεται ως «ιδιοκτήτης της ύλης» τότε είσαι σε λάθος μέρος. Θα δεις
μόνο φτώχεια και βρωμιά. Και δυστυχώς θα τα αντιμετωπίσεις χωρίς να τα
καταλάβεις. Χωρίς να σκεφτείς την υποκειμενικότητα των προτεραιοτήτων. Λες και
το checklist του
διαφωτισμού είναι η μόνη αλήθεια.
.jpg)
Ναι η Αβάνα έχει
κάτι σαν τη φτώχεια που ξέρεις. Παλιά κτίρια, παλιά αυτοκίνητα, ελάχιστες
υποδομές. Η Nuñez,
καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο και μια εκ των γυναικών που πρωτοστάτησαν στο
απίστευτο εγχείρημα του αλφαβητισμού του κουβανικού λαού (μέσα σε 18 μήνες έμαθαν
γραφή και ανάγνωση περίπου 6 εκ. κουβανοί) μετά την επανάσταση μας είπε: «Η
φτώχεια μυρίζει και το μάθαμε τότε. Το 1961».
.jpg)
Η Κούβα έχει επίσης και έναν πλούτο που
αγνοείς. Ίση πρόσβαση σε εκπαίδευση, Υγεία και τροφή. «Και αν ο μισθός μου είναι 20cuc τι να τα
κάνω παραπάνω» μου είπε η Μάρτα την πρώτη φορά που
πήγα σπίτι της. «Έχω φαγητό να φάω, μπορώ
να σπουδάσω και εγώ και τα παιδιά μου, και αν κάτι γίνει τα νοσοκομεία μας εδώ
είναι πολύ καλά». Η αλήθεια είναι
ότι το εννοούσε. Μαθαίνεις να ζεις με αυτάρκεια σε μια κοινωνία και ένα
εγχείρημα που δείχνει να μπορεί να καταλάβει τις αδυναμίες του. Σε μια
διαδικασία επαναστατική που εξελίσσεται. Που θεσμοποιείται και ριζώνεται. Και
το κυριότερο σε μια διαδικασία που είναι ακόμα σε πόλεμο. Το λένε εμπάργκο και
δεν είναι αστείο πράγμα. Η αλήθεια είναι ότι η όλη διαδικασία είτε εξελίσσεται
αργά, είτε με ανεπάρκεια. Σωστά. Θα πρέπει όμως να συνυπολογίσεις τι έχει
περάσει αυτή η χώρα και αυτό το εγχείρημα και ίσως τότε καταλάβεις τη
σπουδαιότητά του.
Μέχρι το 1959 η
Κούβα είναι υπόδουλη. Την ωραία αρχή στον κόσμο της σκλαβιάς την έκαναν οι
Ισπανοί που άρχισαν να ενδιαφέρονται για την γειτόνισσα της Hispaniola (σημερινή Αϊτή)
όταν είχαν ήδη ξεζουμίσει την ενδοχώρα της λατινικής Αμερικής. Μετά το ασήμι
και το χρυσό είπαν να κλέψουν τη ζάχαρη τον καπνό και τον καφέ. Πριν παραδώσουν
την κυριαρχία τους και τα μαστίγια σε Άγγλους και Αμερικάνους διαδοχικά πήραν
μια πρώτη γεύση της Κουβανικής αξιοπρέπειας. Με δεμένα τα χέρια και μπροστά από
την φωτιά που ήταν έτοιμη να τον κάψει ζητήθηκε από τον αρχηγό των Ιθαγενών
Ταίνο να διαλέξει την υποταγή στους Ισπανούς και τον παράδεισο από την κόλαση.
Και ο Ταίνιο ρώτησε «θα έχει Ισπανούς
στον παράδεισο;» Του είπαν ναι. Είπε «ε
τότε προτιμάω να καώ και να πάω στην κόλαση». Σήμερα, θεωρείται στο νησί ο
πρώτος επαναστάτης.
.jpg)
Μετά από πολλά
χρόνια σκλαβιάς, υποδούλωσης και εξαθλίωσης ήταν η σειρά του Χοσέ Μαρτί,
διανοούμενος και ποιητής, εμπνευσμένος από τον Μπολιβάρ και τα αντίστοιχα
κινήματα της Λατινικής Αμερικής να μιλήσει για απελευθέρωση. Ο Μαρτί άρθρωσε
τον πολιτικό του λόγο πάνω σε τρεις πυλώνες: ανεξαρτησία, εθνική ταυτότητα και
κοινωνική δικαιοσύνη. Από το 1868 είχαν σημειωθεί εξεγέρσεις κατά της σκλαβιάς
και ο Μαρτί τις μάζεψε και τις οδήγησε στον πόλεμο του 1898. Η εξέγερση
νικήθηκε με την «αρωγή των αμερικάνων» για την απομάκρυνση των Ισπανών κάτι που
σήμαινε την δική τους κυριαρχία (εφεύρεση και της εποχής ήταν το Cuba Libre με την είσοδο της Coca Cola σε άλλη μια αγορά). Τυπικά από το 1902 η Κούβα
ήταν μια ελεύθερη χώρα. Αλλά τυπικά. Επί της ουσίας ήταν μια κλασσικής
περίπτωση μετα-αποικιοκρατίας (post-colonialism) την οποία λυμαινόταν οικονομικά η Αμερική μαζί με την «εγκαθιστάμενη»
λούμπεν εθνική ελίτ των στρατηγών και των πραξικοπημάτων. Ο Λάκυ Λουτσιάνο στο
Νασιονάλ, ο νονός στην Ταράτσα του Κάπρι, o Meyer Lansky στο Χίλτον (που
μετονομάστηκε από τον Φιντέλ σε Habana
Libre) ο δικτάτορας Μπατίστα εγγυητής της εκμετάλλευσης
και ένα πλωτό Vegas για την υπερδύναμη της μετα-αποικίας. Μια βιτρίνα ανεξαρτησίας για
ακόμα πιο σκληρές αλυσίδες. Σα κάτι να
μου θυμίζει.
Από τις αρχές του
1950 ο Κάστρο έδειξε ότι όλα θα αλλάξουν. Αποτυχημένη εξέγερση το 1953 (Moncada – κίνημα 26
Ιουλίου) και φυλακή. Η φιλοδοξία του δικτάτορα Μπατίστα μαζί με τους άλλους
φίλους του (Αμερικανοί και Φράνκο) για κοινωνική νομιμοποίηση σήμαινε την
απελευθέρωσή του από την γενική αμνηστία που δόθηκε πριν τις «στημένες» και «εκ
του ασφαλούς εκλογές». Ο Φιντέλ έφυγε φοβούμενος δολοφονία του. Το 1956 μαζί με
άλλους 82 επαναστάτες επιβιβάστηκε σε ένα γιότ (Granma) από το Μεξικό. Όταν αποβιβάστηκαν στην
Κούβα η μιλίτσια του Πινοσέτ τους περίμενε με ανοικτές αγκάλες. Μόλις 12
σώθηκαν. Ανάμεσά τους τα αδέρφια Ραούλ και Φιντέλ, ο Ερνέστο Γκεβάρα και ο Καμίλο
Σιενφουέγος. Πήραν τα βουνά της Σιέρρα Μαέστρα και μαζί τους τις ελπίδες ενός
ολόκληρου λαού για πραγματική ελευθερία και εν τέλει και κάτι παραπάνω που
προέκυψε. Πρωτοχρονιά του 1959 ο Φιντέλ έμπαινε νικητής στην Αβάνα με τον
Μπαπτίστα να βρίσκει σωτηρία στο φιλικό καθεστώς του Φράνκο. Αφού ο δικτάτορας
δραπέτευσε δεν το κυνήγησαν ποτέ (εγκατέλειψαν το νησί και όλοι οι φίλοι του,
όπως η οικογένεια Μπακαρντί του γνωστού ρουμιού και της σκληρής αντεπαναστατικής
κριτικής από το gross margin που χάθηκε λόγω της επανάστασης). Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού δεν έχει
να κάνει με βεντέτες.
.jpg)
Οι Κουβανοί ακόμα
και σήμερα δεν χάνουν την ευκαιρία να εκφράσουν την μεγαλοψυχία τους. Μια
ανώτερη περηφάνια. Ο Ταίνο προτίμησε την φωτιά από τον ισπανικό ζυγό. Ο Φιντέλ
δεν κυνήγησε τον Μπαπτίστα ποτέ. Τον αγνόησε επιδεικτικά κτίζοντας μια κοινωνία
υπέρβασης των πραξικοπημάτων. Όλοι όσοι θέλουν να τον κρίνουν φτηνά και δυτικά,
να μας μιλήσουν για την επίσης δικτατορική ηγεμονία του, να σημειώσουν τις 600
και πλέον αποτυχημένες απόπειρες της CIA να τον δολοφονήσει, τα δεκάδες τρομοκρατικά
χτυπήματα των αμερικανικών δυνάμεων κατά της επανάστασης, τον πόλεμο του κόλπου
των χοίρων (όπου μας λένε ότι έχασαν λόγω του κακού καιρού και όχι επειδή ο
κουβανικός λαός υπερασπίστηκε την σοσιαλιστική Κούβα). Ίσως αυτό εννοεί ο
Φιντέλ με το περιβόητο «Η Ιστορία θα με
κρίνει» (1953). Το να κάνεις κριτική αγνοώντας, είτε αφελώς, είτε
ιδεοληπτικά την σπουδαιότητα των γεγονότων είναι το λιγότερο προκλητικό.
.jpg)
Και είναι αυτό το
καθεστώς η λύση; Τα θετικά του είναι περισσότερο από προφανή. Και τα αρνητικά
του είναι στις περισσότερες περιπτώσεις αντανακλάσεις του καπιταλισμού και του
εμπάργκο. Πως θα ήτανε μια καπιταλιστική μεμονωμένη χώρα μετά από ένα σκληρό
και εξουθενωτικό φεουδαρχικό εμπάργκο; Τα κτίρια καταρρέουν γιατί δεν υπάρχει
τσιμέντο και όχι γιατί ο σοσιαλισμός θέλει να ζεις σε ερείπια. Η προπαγάνδα
είναι διαρκής και αδιάλειπτη. Και μπορείς να μπεις σε όποια σελίδα του net θέλεις; Ή μπορείς να
βγεις και να φωνάξεις στην “Plaza
de Armas” ο σύντροφος Φιντέλ είναι Μαλάκας (Λούφα και
Παραλλαγή: Ακρώνυμο της αντεπαναστατικής προπαγάνδας αυτό το τι δεν είχατε).
Όχι δεν μπορείς. Η κάθε επανάσταση και πολλώ μάλλον μια χωρικά περιχαρακωμένη
επανάσταση πρέπει να θωρακίσει το σκοπό της. Η μονομερής και καιροσκοπική
εννοιολόγηση της ελευθερίας είναι δε ανεπαρκής ακόμα και όταν αναλώνεται στα
δικά μας σύνορα. Η φαινομενική ελευθερία του να μπορείς να κάνεις «θεωρητική»
κριτική τη στιγμή που μια περιθωριακά νομιμοποιημένη μειοψηφία λυμαίνεται τον
(όποιο) πλούτο, ξεπουλάει την εθνική ανεξαρτησία και μοιράζει φτώχεια και
διάκριση. Αξία ανεκτίμητη. Μπορείς να διαλέξεις το τζην σου, μπορούμε να
διαλέξουμε το μέλλον σου. Ελευθερία.
Αντίθετα, η «φτωχή»
Κούβα, έχει πλούσιες ιστορίες ανθρωπιάς και αλληλεγγύης. 2006. Ένας Βολιβιανός
με καταρράκτη στα μάτια χειρουργείται από Κουβανούς γιατρούς (από τους 55.000
γιατρούς της Κούβας οι περίπου 15.000 είναι σε ανθρωπιστικές αποστολές σε όλο
τον κόσμο). Η περίπτωση θα έμοιαζε απλή και εύκολη αν ο ηλικιωμένος Βολιβιανός
δεν ήταν ο στρατιώτης που στα 16 του πυροβόλησε (σε προαύλιο σχολείου) και εκτέλεσε τον Τσε. Οι Κουβανοί γιατροί
αποφάσισαν να τον σώσουν. Του είπαν απλά: «Ο
Τσε θα έκανε το ίδιο». Η Κούβα σήμερα συνεχίζει να διδάσκει αλληλεγγύη.
Για τους τουρίστες
αυτά μπορεί να φαντάζουν βαρετά. Αρκούνται στο φτηνό ρούμι, τα ωραία πούρα, τον
αέρα της Καραϊβικής, τις ορχήστρες σε κάθε γωνιά. Τα από ανάγκης και κουλτούρας
ελεύθερα ήθη. Τις μουλάτες που σε περιμένουν στη Μαλεκόν. Τα διάσημα ποτάδικα
του Χέμινγουεϊ. Στο ένα μοχίτο, στο άλλο ντάκιρι και στη μέση σιέστα στο
ξενοδοχείο ambos mundos. Όπως και να χει η επιστροφή στη Δύση – και όχι μόνο γεωγραφικά – η
επιστροφή σε κάτι που έχει δύσει και δεν θέλουμε να το καταλάβουμε σε φέρνει
αντιμέτωπο με το αν η Κούβα είναι μια ατραξιόν, ένα ταξιδιωτικό mustάκι ή ένας άλλος
δρόμος που κάτι έχει να μας ψιθυρίσει. Αν αυτοί οι «φτωχοί» χαμογελαστοί,
ανοικτοί και περήφανοι άνθρωποι είναι αποτέλεσμα ενός κοινωνικού πειράματος που
μας αφορά και αν δεν είχε πολεμηθεί τόσο σθεναρά να μας έμοιαζε ακόμη πιο
βιώσιμο. Ίσως η «ανθρωπιά» να είναι η πιο σημαντική μεταβλητή. Ίσως η Κούβα να
είναι μια εικόνα από το μέλλον.
ΥΓ: Ποίημα του
Τυνήσιου ποιητή Qassim Al Shabbi‘s. Χρησιμοποιήθηκε έντονα στην πρόσφατη
«αραβική άνοιξη». Είναι δική μας υπόθεση η Κούβα να διεθνοποιηθεί.
“To the Tyrants of the World”
Hey you, the unfair tyrants…
You the lovers of the darkness…
You the enemies of life…
You’ve made fun of innocent people’s wounds; and your palm covered with
their blood
You kept walking while you were deforming the charm of existence and
growing seeds of sadness in their land
Wait, don’t let the spring, the clearness of the sky and the shine of
the morning light fool you…
Because the darkness, the thunder rumble and the blowing of the wind are
coming toward you from the horizon
Beware because there is a fire underneath the ash
Who grows thorns will reap wounds
You’ve taken off heads of people and the flowers of hope; and watered
the cure of the sand with blood and tears until it was drunk
The blood’s river will sweep you away and you will be burned by the
fiery storm.
.jpg)
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου